Header image

Letterdoeken met een verhaal in Aaltense Museum

AALTEN - In de Aaltense Musea is deze zomer een bijzondere tentoonstelling te zien met merklappen van vroeger tot nu. Deze zogenaamde letterdoeken hebben allemaal gemeen dat ze niet alleen het persoonlijke verhaal vertellen van de maker maar dat ze ook een bijzondere geschiedenis hebben waarin verschillende verhalen bij elkaar komen. De letterdoek is dus zowel een heel persoonlijk als collectief gedragen werk. De tentoonstelling GEMERKT bevat veel werken uit de eigen collectie maar nog veel meer doeken die zijn ingebracht na een oproep via de media. Het overweldigende aanbod wordt door het gehele museum getoond. Zo zijn er oefenlapjes, litterdooken, merklappen, pronklappen; gemaakt door jong of oud, eenvoudig of heel complex, klein of groot, lang geleden of recent gemaakt, goed verzorgd of aangetast door de tand des tijds, werken waar men zeer trots op is als pronkstuk uit de kamer tot 'lag nog op zolder'. Door de grote variatie in herkomst, stijl en ouderdom, wordt een bezoek aan het museum een spannende reis door de geschiedenis en de (eu)regio. MRKL002In de tentoonstellingen kan men genieten van het ambacht, van de gevarieerdheid in stijl maar zeker ook van de verhalen die achter menig doek schuil gaan. De merklappen kunnen ook aanzetten tot het besluit nu zelf ook de geschiedenis met naald en draad vast te leggen. Bij de tentoonstelling zijn daarvoor patronen te koop. In de zomerperiode worden er rondleiding gegeven in de vorm van een Achterhoekse Theevisite. Achterhoekse theevisie in Dorpsboerderij Tijdens de expositie wordt er drie keer een Achterhoekse theevisite georganiseerd. Men krijgt dan naast lekkernijen een lezing over de geschiedenis van de merklappen en een rondleiding door het museum. De theevisites vinden plaats van 14-17 uur op de laatste zondag van de zomermaanden: 30 juni, 28 juli en 25 augustus. Reserveren kan tot 2 dagen van te voren (maximaal 30 personen vol is vol!). Kosten € 15,- per persoon. 'Samenmaak' merklap GEMERKT 2013 Ter gelegenheid van de expositie kan men ook zelf aan de slag en een lapje borduren en inleveren. De lapjes worden samengevoegd tot de Gemerkt 2013 die uiteindelijk in de collectie van het museum wordt opgenomen. Hebbedingen in Museumstreekwinkel Men kan men in de Museumstreekwinkel terecht voor bijzondere patronen en 'hebbedingen', zoals producten van de Vereniging MERKWAARDIG en van Voortborduren. De aantrekkingskracht van merklappen Historische merklappen hebben hun aantrekkingskracht tot op de dag van vandaag behouden. We constateren zelfs een opleving. Het oude ambacht zoals breiwerk, haakwerk en punniken is weer 'hot' onder de jongere generatie. Ook de mode-biënnale van Arnhem geeft deze zomer een accent aan het oude ambacht zoals borduren. Kunstenaars en vormgevers onderzoeken de oude tradities en ambachten en zetten deze naar hun hand. We zien dat men letterlijk voortborduurt; oude borduurlappen worden verwerkt tot kledingstukken, sieraden en accessoires, zoals tassen. Ook patronen en figuren komen terug in hedendaagse mode en gebruiksvoorwerpen. De traditie van de merklap zelf beleeft een mooie comeback. Borduurfans kopiëren graag oude letterdoeken tot in detail, inclusief de initialen en de 'foutjes' van de oorspronkelijke maakster. Als we kijken naar de oude merklappen wordt duidelijk dat dit eigenlijk de omgekeerde wereld is. De meisjes die de lappen vroeger maakten, vertelden namelijk vooral over het eigen bestaan. Ze improviseerden er, in de keuze van figuren en kleuren, lustig op los. Overweldigende reacties Het Museum deed een oproep in de krant voor bijzondere merklappen en merklappen met een verhaal. Dat leverde een enorme hoeveelheid aanmeldingen op waaruit het museum een keuze maakte. Uiteraard zijn er veel kleine letterdoekjes waarmee meisjes op 12 jarige leeftijd een 'proeve van bekwaamheid aflegden. We zien veel oude maar ook recente letterdoeken. Ook zien we een groot doek dat in 1895 is afgerond door verschillende generaties en echtgenotes. Deze fraaie historische merklap vertelt dus niet alleen wat over de maker zelf maar ook over de familiegeschiedenis en de tijd waarin de vrouwen leefden Zo geeft het ook een mooi tijdsbeeld. De oude 'grote' merklappen, van voor WO1, zijn bijna allemaal gemaakt door meisjes van 10 tot 13 jaar. Er is maar een enkele oude en grote merklap die door een volwassen vrouw is gemaakt. Men vertelt dat in die tijd, wanneer de meisjes de lagere school hadden afgemaakt, en niet verder gingen leren, ze thuis zes weken vrijaf kregen. Ze hoefden dan geen enkel ander werk te doen. Ze kregen dan de gelegenheid om een grote merklap te maken. Als de merklap (bijna) was voltooid, was het met de vrije tijd ook afgelopen. Het meisje moest dan volop in het huishouden en boerderij aan de slag, als 'rite de passage'. Algemene informatie De merklappen worden ook wel letterdoeken genoemd, omdat er vaak verschillende alfabetten op zijn afgebeeld. Hierdoor werd ook uitgedrukt dat er veel belang werd gehecht aan de geletterdheid van meisjes. De oudste bewaard gebleven merklappen dateren uit de 15e en 16e eeuw. Deze zijn vaak gemaakt met meerdere borduurstijlen daar er door verschillende generaties aan is gewerkt. Het maken van een letterdoek had vooral een praktische betekenis. Meisjes moesten, als ze eenmaal volwassen waren, in staat zijn hun linnengoed te merken. Al in 1540 eisten linnenblekers dat hun klanten hun eigendom van eigendomskenmerken voorzagen. Linnen was erg kostbaar dus was het belangrijk dat iedereen zijn eigen spullen terugkreeg. Voor letterdoeken werd voornamelijk gebleekt linnen gebruikt. Het linnen werd op het gras uitgespreid en bleekte door de straling van de zon. Het gebruikte borduurgaren is een indicatie voor de rijkdom van de familie waaruit een meisje afkomstig was. Lappen waarop veel verschillende kleuren zijde zijn gebruikt, duiden op welvaart. Een werkstuk met voornamelijk garen in blauwtinten -linnen was lastig te verven- is waarschijnlijk gemaakt door een arm meisje. Als er dan een paar letters uitsprongen, was er vaak zijde gebruikt. Misschien een restje, misschien gekregen van een vriendin. Oude merklappen zijn vaak nog terug te vinden in musea, zo ook in de collectie van de Aaltense Musea. Het staat wel vast dat eigenlijk alle meisjes leerden borduren - arm en rijk. Vanaf de 17e eeuw werd het mode om een grens te borduren aan merklappen. Midden 17e eeuw werd het alfabet een van de meest voorkomende patronen op merklappen, tezamen met religieuze en morele voorstellingen. Veel motieven vertellen iets over de toekomstige rol van de maakster. Die bestemming lag doorgaans in het huwelijk en zo werd er dan ook gekozen voor symbolen als een kroon, hart of huwelijkshandschoenen. Eenmaal huisvrouw en moeder wordt gekozen voor symbolen als een linnenkast, sleutel of een wiegje. Druivenranken met trossen geven rijkdom en gezondheid weer. Ook zijn er motieven met een religieuze oorsprong en vaak borduurde men ook een stichtelijke religieuze tekst. Andere motieven zijn louter decoratief, zoals een ster met vogeltjes of een geometrisch motief. Ook worden motieven uit het dagelijkse leven gekozen, zoals de dorpskerk of een brouwhuis en komen familiewapens voor. Altijd worden de initialen van de maker en haar echtgenoot, ouders of kinderen verwerkt. Het is opvallend dat voor 1900 de patronen weelderig en vrij waren terwijl er na 1900 meer in geometrische motieven wordt geborduurd. Tot in de jaren 60 maakten meisjes rond hun 10e op de lagere school een merklap. In de jaren 70 en 80 kwamen er veel oude patronen op de markt. Die werden exact nagemaakt. Tegelijkertijd zien we ook werken waarin men zeer creatief gebruik maakt van de vrijheid in motieven en vormgeving en zo een heel persoonlijk werk maakt dat betekenis heeft voor de maker en zijn familie. Ook zien we dan dat incidenteel mannen ook naald en draad oppakken. Ook tegenwoordig worden er nog merklappen gemaakt en bestaan er speciale kits voor het maken van een merklap of worden er workshops gegeven. Ook zijn op internet veel patronen te vinden. Materialen die worden gebruikt zijn onder andere aida cloth, even-weave en linnen. Die breedheid in verscheidenheid is in de expositie in Aalten vertegenwoordigd. Tentoonstelling Aaltens Historisch Museum – 25 mei tot en met 15 september 2013 Achterhoekse Theevisie: 30 juni, 28 juli, 25 augustus. Zie voor de meest recente informatie: www.aaltensemusea.nl

Ander nieuws